70 năm ngày thầy thuốc – “Lương y như từ mẫu” theo tư tưởng Hồ Chí Minh
Có thể nói, y đức đối với người làm nghề y là những phẩm chất tốt đẹp nhất của con người nói chung và người làm nghề y nói riêng. Danh y Lê Hữu Trác đã từng nói: “Không có nghề nào đạo đức bằng nghề y và không nghề nào vô nhân đạo bằng nghề y thiếu đạo đức”. Trong xã hội, mỗi một ngành nghề đều có vai trò, vị trí và ảnh hưởng quan trọng đến sự phát triển của đất nước, đòi hỏi phải có “đạo đức nghề nghiệp”, lương tâm, trách nhiệm của người làm nghề. Và nghề y là một nghề đặc thù, cao quý, liên quan trực tiếp đến tính mạng và sức khỏe của một con người nên đòi hỏi mỗi cán bộ, nhân viên y tế cần nâng cao trình độ chuyên môn, tinh thần trách nhiệm, tận tụy phục vụ, phẩm chất, đạo đức nghề nghiệp mà xã hội gọi là y đức.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Y học cần phải dựa trên nguyên tắc: khoa học dân tộc và đại chúng. Ông cha ta, ngày trước có nhiều kinh nghiệm quý báu về cách chữa bệnh bằng thuốc ta, thuốc bắc, vì thế, các cô, các chú là những người làm thuốc chữa bệnh cần phải nghiên cứu và phối hợp thuốc Đông và thuốc Tây và hết lòng yêu thương, chăm sóc người bệnh” (1) . Lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về y đức là nội dung quan trọng trong tư tưởng và đạo đức của Người. Người đặc biệt quan tâm đến y đức – đạo đức của người thầy thuốc cách mạng. Đó cũng là quy tắc, là chuẩn mực của ngành y, là kim chỉ nam trong hoạt động nghề nghiệp, để thầy thuốc tự giác điều chỉnh hành vi của mình phù hợp với lợi ích, tiến bộ ngành y để đem lại sức khỏe và sự an lành cho con người.
Bác có một quan niệm mang tính chuẩn mực về sức khỏe: “Khí huyết lưu thông, tinh thần đầy đủ, như vậy là sức khỏe” (2). Trong quan niệm của Người, sức khỏe bao gồm sự lành mạnh cả về thể chất lẫn tinh thần, và quan niệm này hoàn toàn thống nhất với định nghĩa về sức khỏe của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) trong Tuyên ngôn Alma Ata năm 1978: “Sức khỏe không chỉ là không bệnh tật mà còn là trạng thái thoải mái về tâm hồn, về thể xác, về xã hội”. Thế nên, Bác đã đề ra một nhiệm vụ vừa cụ thể vừa toàn diện cho người thầy thuốc: “Người thầy thuốc chẳng những có nhiệm vụ cứu chữa bệnh tật mà còn phải nâng đỡ tinh thần những người ốm yếu” (3).
Do đó, người thầy thuốc đóng vai trò hết sức quan trọng trong công cuộc bảo vệ Tổ quốc và phát triển đất nước: “Người bệnh phó thác tính mệnh của họ nơi các cô, các chú. Chính phủ phó thác cho các cô, các chú việc chữa bệnh tật và giữ gìn sức khỏe cho đồng bào. Đó là một nhiệm vụ rất vẻ vang” (4). Trong một đoạn văn ngắn, hai lần Bác dùng hai chữ “phó thác” thật đắt, vì nội hàm chữ “phó thác” vừa có nghĩa “giao cho cái quan trọng” vừa có nghĩa “tin tưởng vào người nhận”.
Cách đây 70 năm, ngày 27/2/1955, trong Thư gửi cán bộ Hội nghị y tế, Bác Hồ đã căn dặn những người làm công tác y tế phải thực hiện cho kỳ được tinh thần trách nhiệm lớn lao trong chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cho nhân dân: “Lương y phải như từ mẫu” (5). Thấm nhuần và thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, các thế hệ thầy thuốc và ngành y tế Việt Nam luôn coi đây là phương châm hành động cao cả, là trách nhiệm chính trị đối với nhân dân khi được Đảng và Bác Hồ giao cho.
Theo đó, “Thầy thuốc như mẹ hiền” là một đòi hỏi khách quan trong thực hành y nghiệp, y đức, cũng là nhiệm vụ vẻ vang, là trách nhiệm của thầy thuốc trước Đảng và Chính phủ. Do đó, Người nhắc nhở đội ngũ thầy thuốc: Cán bộ cần phải thương yêu, săn sóc người bệnh như anh em ruột thịt của mình, coi họ đau đớn cũng như mình đau đớn. “Lương y phải như từ mẫu”, câu nói ấy như một triết lý thực thụ. Không những vậy, Người còn chỉ ra phương thức để người thầy thuốc thực sự là “Lương y phải kiêm từ mẫu” – nghĩa là một người thầy thuốc đồng thời phải là một người mẹ hiền. Đây là phẩm chất cao quý nhất trong thang giá trị y đức của người thầy thuốc theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Bởi theo Người, người thầy thuốc phải thực hiện “nhiệm vụ kép”: vừa chữa bệnh tật, vừa chữa “tâm bệnh” như một nhà tâm lý học thân thiết như người mẹ hiền của bệnh nhân: “Người thầy thuốc chẳng những có nhiệm vụ cứu chữa bệnh tật mà còn phải nâng đỡ tinh thần những người ốm yếu” (6).
Theo Bác, y đức không chỉ là lòng yêu thương người bệnh vô bờ bến, mà còn là sự say mê nghề nghiệp, luôn trau dồi kiến thức để nâng cao năng lực chuyên môn và kiến thức nhằm đáp ứng tốt hơn cho nhu cầu của sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe của toàn quân và toàn dân. Người thầy thuốc cách mạng muốn hồng phải chuyên sâu, muốn cho y đức được thực hiện đầy đủ và có ý nghĩa thực tiễn thì cần không ngừng trau dồi y lý, y thuật và luôn biết tự làm giàu trí tuệ cho mình. Đặc biệt, Bác luôn khuyến khích cán bộ y tế tự nghiên cứu, tìm tòi phát huy sáng kiến kinh nghiệm trong công tác.
Song song đó, Bác còn căn dặn, đoàn kết trong y đức là mối quan hệ đồng nghiệp, giữa cán bộ cũ và cán bộ mới, giữa những nhân viên trong ngành y tế cùng nhằm tới mục đích vì sức khỏe con người. Đoàn kết trong ngành y là yêu cầu cần thiết để tạo nên sức mạnh, vượt qua khó khăn, hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn. Do đó, ngành y tế nói chung, các thầy thuốc nói riêng phải “thật thà đoàn kết”.
Bên cạnh đó, Bác chủ trương xây dựng một nền y tế Việt Nam vừa mang tính truyền thống dân tộc, vừa tiếp thu được tinh hoa y học của thời đại. Ở đây, yếu tố dân tộc và thời đại hòa quyện vào nhau, bổ sung cho nhau, thành một chỉnh thể thống nhất nhằm phục vụ nhân dân tốt nhất. Bởi Y học cần phải dựa trên nguyên tắc: khoa học dân tộc và đại chúng. Ngày trước, chúng ta có nhiều kinh nghiệm quý báu về cách chữa bệnh bằng thuốc ta, thuốc bắc, vì thế, chữa bệnh cần phải nghiên cứu và phối hợp thuốc Đông và thuốc Tây.
Trong thời đại Hồ Chí Minh, tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức được nâng lên ở tầm cao mới, ngoài việc mang tính chất trách nhiệm, bổn phận, còn mang sắc thái của tình cảm cao cả, thiêng liêng, máu mủ, ruột thịt, gắn bó keo sơn. Có thể nói, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tạo lập nên nền y đức mới, y đức cách mạng. Tư tưởng của Người đã trở thành kim chỉ nam cho mọi hoạt động của ngành y tế Việt Nam.
Thực hiện lời dạy của Bác, các thế hệ đội ngũ cán bộ y tế nước ta đã nỗ lực vượt lên mọi khó khăn gian khổ trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước và bảo vệ Tổ quốc, đã có hàng trăm cán bộ y tế đã hy sinh cho ngày độc lập. Rất nhiều thầy thuốc đã nêu gương sáng cả về chuyên môn lẫn đạo đức, như bác sỹ Vũ Đình Tụng, Trần Hữu Tước, Tôn Thất Tùng, Đặng Văn Ngữ, Phạm Ngọc Thạch, Hồ Đắc Di, Tôn Thất Bách, Đặng Thùy Trâm…
Ngày 27/2/2025, đánh dấu kỷ niệm 70 năm Ngày Thầy thuốc Việt Nam. Đây là dịp để mỗi chúng ta đặc biệt là đội ngũ cán bộ làm công tác y tế nhận thức sâu sắc và khắc cốt ghi tâm lời dạy ân tình, sâu sắc, thiết thực của Bác Hồ kính yêu về nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, rèn luyện và trau dồi y đức, bồi đắp lòng nhân ái, lương tâm, trách nhiệm, giữ gìn hình ảnh, phẩm chất cao đẹp của những người thầy thuốc. Trước những thuận lợi và khó khăn trong thực hành nghề nghiệp, mỗi cán bộ y tế trên từng vị trí công tác của mình cần phải rèn luyện, phấn đấu, tu dưỡng nhiều hơn nữa để trở thành một người thầy thuốc chân chính, vừa có tài vừa có đức, xứng đáng với lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Lương y phải như từ mẫu”./.
Trần Thạnh Hữu
Chú thích:
(1) Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, t.7, tr.476.
(2) Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t.4, tr.212.
(3) Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t.5, tr.395.
(4) Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, t.7, tr.476.
(5), (6) Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t.5, tr.395.