Điệu hò dân quê
Miền Tây Nam Bộ quanh năm là hình ảnh con nước ôm trọn vào lòng như tình thương của bà mẹ hiền hòa cho con dòng sữa ngọt. Nhờ vậy, những người con nơi đây đã từng ngày khôn lớn với hình ảnh bếp lửa bà nhóm, với mẻ cá ba giăng cùng lời ru của mẹ và còn có những câu hò đằm thắm, thân thương. Mỗi khi tôi nghe ai đó cất cao giọng hò, thì y như rằng làm tôi say sưa quên mất cả thời gian, có lẽ câu hò đã không quá xa lạ với dân tôi. Tôi chợt nhớ lại ngày còn bé, tôi theo chân mẹ ra đồng cắt cỏ, cái nắng ban trưa như đổ lửa, mồ hôi làm cay cả mắt. Cái nhọc nhằn, cơ cực hằn sâu trong da dẻ. Từ đâu, một câu hò của ai đó vang lên rất ngọt, làm tôi nhớ mãi đến hôm nay:
“Hò ơ ơ ơ…..
Chiều nay ra đứng dựa đình
đình bao nhiêu ngói …hò..ơ …..
đình bao nhiêu ngói nhớ mình bấy nhiêu…”
Vừa nghe, tôi vừa ngẩn đầu lên tìm người hát, tôi giật mình, xung quanh tôi ban nãy ai cũng cặm cụi lấm lem mà giờ cũng nhìn về một hướng miệng tấm tắc khen hay. Hóa ra đó là bà Chín cũng làm nghề nông, bà có chất giọng trời cho rất ngọt, câu hò bâng quơ vừa rồi như một cơn gió thổi, mát mẻ trong tận tâm hồn, dường như ông trời cũng khen cho câu hò ngọt lịm đó mà ban cho làn gió lướt qua thật. Từ đấy, tôi chăm chỉ ra đồng hẳn lên, mặc cho ngày hè nắng nóng hay trời gió bấc tím môi, điều duy nhất tôi khát khao là lắng nghe câu hò trong phút ngẫu hứng của những người làm nông nơi đây.
Đôi lúc, tôi ghen tỵ với mấy đứa nhóc mò cua lắm, vì chúng biết hò. Chân ngâm trong nước vào mùa gió bấc, tay thì run run mò từng con cua, con ốc. Thế mà nó cũng hò được mới hay, tài thật! Nào giờ, khi nhắc đến hò thì tôi tin chắc ai cũng nghĩ chỉ có người lớn mới làm được, bởi người lớn có hơi dày, giọng tốt, một điều đặc biệt nữa là kinh nghiệm trong luyến láy mới có thể ngâm vang được. Nhưng không nhé, mấy đứa nhóc cũng có thể, tôi nói thật đấy, chúng đã được thấm nhuần từ chất giản dị, dễ hiểu của câu hò, được nghe ngày này qua ngày khác rồi tập hò theo. Biết bao nỗi nhớ, niềm xúc động được người dân Nam Bộ thông qua câu hò tiếng hát, sông nước mênh mông và trù phú góp phần đưa câu hò thêm hào sảng hơn, mềm mại hơn như con nước lớn, nước ròng:
“Hò… ơ ơ ơ đất miền Nam thênh thang sông nước
Đồng lúa xanh rợp cánh cò bay
Em là con gái miền Tây
Ân tình mộc mạc… ơ hò…
Hò ơ ơ ơ ân tình mộc mạc, đậm đà thủy chung.”
Hơn nữa, những câu hò đối đáp qua lại đã tạo nên một nét đẹp văn hóa miền Tây độc đáo, hiếm hoi. Bộc lộ lên trí tuệ sắc bén, am hiểu truyền thống ông cha và thỏa mãn niềm ca hát trong lao động. Tôi thật nể phục sự ứng đối nhanh nhạy những người hò đối đáp ở trên sông, dân quê lam lũ nên ai nấy cũng đều học hết lớp 5, cao lắm lớp 9. Nhưng đó không phải là rào cản của tri thức, có mấy cô, cậu dù nghỉ học mới lớp 3 vậy mà trong đầu là cả kho ca dao, nhờ được nghe từ nhiều người hò mà học hỏi. Họ có chất giọng đưa đẩy, giọng nữ hò thì trong trẻo như loài chim nào đó nghe cứ mê mẩn, nhẹ nhàng còn giọng nam thì khỏe khoắn, trầm trầm, tới những phần luyến nghe thật đã lỗ tai. Đấy có thể là các anh phu kéo, thợ hồ có thể là các chị bán rong, hàng hóa. Không cần phải trang phục điệu đà, một sân khấu hoành tráng mà các anh, chị chỉ lấy bến sông, ngồi giặt áo làm nơi hội ngộ ca hát, ơi hò là đủ. Trong mắt tôi, những con người ấy hóa thành nghệ sĩ từ lâu, nhưng có lẽ vì hò rất điệu nghệ nên cũng kén người hát.
Hay đúng hơn giới trẻ lạnh nhạt với hò mất rồi…hơn chục năm sau đó, tôi học từ thành phố về, thèm lắm khi nhắc về ngày xưa, lúc ấy tôi theo mẹ ra đồng để được nghe ai đó hò. Buổi sáng mùa gió bấc thổi rì rào, lạnh buốt, tôi vẫn ráng chạy ra đồng tìm nghe. Mà thời cuộc biến thiên nhiều quá, không còn ai như bà Chín nữa, mấy đứa nhỏ mò cua cũng không còn thấy, có lẽ họ đã biến mất cùng tiếng hò dân dã rồi chăng? Tôi đợi cả buổi rồi cũng hụt hẫng ra về. Trong lòng như có gì lo sợ, tôi lo cho một ngày không xa loại hình nghệ thuật này dần mất đi, rồi sau này khi có ai nhắc đến chắc nó đã trở thành dĩ vãng còn tồn tại trong kí ức mỗi người Miền Tây Nam Bộ mà thôi. Cơn gió bấc lành lạnh, như nhắc nhở đón xuân sang nhưng chẳng hiểu sao tôi lại sống trong từng hồi ức xa xưa, âm vang của câu hò vọng lại trong tiềm thức:
“Hò ơ …..
Thật lòng lời nói thấm đau
ra đi biệt xứ dâng trào niềm thương
không đâu sánh với quê hương
nghe câu vọng cổ , hò ơ….
nghe câu vọng cổ muốn tìm đường về quê ……”
Huỳnh Chí Thiện