Dòng văn nghệ chảy suốt chiều dài lịch sử
Ở vùng đầu nguồn sông nước An Giang, có một dòng – văn – nghệ chảy suốt chiều dài lịch sử văn hóa của dân tộc, định hình nên một vóc dáng, để mỗi văn nghệ sĩ tự hào và tự nhủ rằng phải cống hiến nhiều hơn cho mảnh đất huyền thoại – nơi mình được sinh ra và lớn lên này. Chính điều đó trở thành “lực hút” tình cảm, để An Giang như được sống trong lòng của mỗi người…
Dòng sông chảy trong ký ức
Tôi biết về miền đất An Giang lần đầu tiên khi đọc tiểu thuyết “Dòng sông thơ ấu” của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Những trang văn miêu tả về vùng sông nước nên thơ đầy vị ngọt phù sa ấy đã thấm đẫm trong tôi, làm rung động trái tim thơ dại của tôi những ngày còn trên ghế nhà trường. Những ngôi nhà sàn dọc theo bờ kinh, ẩn trong vườn cây xanh mướt quanh năm… luôn hiển hiện bên đời: “Nhà tôi, ngôi nhà sàn, vách tre, mái lá ba gian. Làng tôi, hầu hết là nhà sàn, nhà dài dọc theo bến sông, dọc theo hai bên con đường đá, dọc theo hai bên kinh rạch chảy ra đồng. Nhà nhà đều nằm dưới bóng mát cây vườn…” (Dòng sông thơ ấu – Nguyễn Quang Sáng). Rồi những cái tên: Chợ Mới, chợ Tân Châu, Vàm Nao, Cù lao Giêng…; những giống cá lạ hoắc như cá linh, cá chốt, cá lòng tong… ăn sâu vào giấc mơ tôi về một vùng đất trù phú, đầy sản vật lạ, nung nấu trong tôi một ngày được đến vùng đất ấy.
Những người An Giang tôi gặp đầu tiên, lại là những nhà văn. Hôm ấy, nhà văn Đinh Lê Vũ (Hội An, Quảng Nam) gọi tôi đến uống cà phê cùng anh, có các bạn văn từ An Giang ra tham gia trại sáng tác Đà Nẵng. Hai nhà văn tôi trò chuyện cùng hôm ấy là Võ Diệu Thanh và Lê Quang Trạng. Như một cái duyên từ đâu sâu thẳm của đất và người, cuộc trò chuyện hôm ấy ngắn ngủi thôi, nhưng lại là sợi dây kết nối tôi đến với vùng đất thuộc tứ giác Long Xuyên trù phú.
Để từ đó, tôi đến với vùng đất An Giang vào mùa nước nổi năm 2019. Và sức hút từ tiểu thuyết “Dòng sông thơ ấu” giúp tôi quyết định đến với Cù lao Giêng – là cù lao lớn đầu tiên trên sông Tiền khi dòng Mê-kông miệt mài chảy qua hàng ngàn ki-lô-mét để đi vào nước Việt trước khi đổ ra Biển Đông bao la.
Những ngày ở Cù lao Giêng – vùng đất được khai phá từ hơn 300 năm trước, tôi được đắm mình thật sự trong không khí của sông nước An Giang trù phú. Buổi sáng, dậy thật sớm cùng nhà văn Võ Diệu Thanh đi chợ quê. Một cái chợ như bao cái chợ đầu ấp, chỉ hơn 10 người đang bán mấy con cá câu lưới từ dưới sông, rau hái ở miệt vườn. Đó là những rổ cá linh non, cá chốt, cá sặc, con cua, con ốc… – con giãy con bò lổm ngổm trong rổ; đó là mẹt bông điên điển vàng ươm như nắng… Cô Thanh mua cá linh về làm chả, cá chốt về kho tộ… Rau ăn kèm thì hái lá cốc non xanh xanh chua chua, đọt xoài tim tím chan chát đầy khắp trong vườn. Tôi lang thang cả ngày ở xứ Cù lao Giêng – gồm 3 xã Tấn Mỹ, Mỹ Hiệp, Bình Phước Xuân, trên những con đường chạy ven kinh, một bên là vườn xoài xanh ngút ngát, một bên dòng nước đỏ nặng phù sa, ven bờ là những khóm hoa tươi với nhiều sắc màu vui nhộn. Đi trong nắng vườn trưa mà nghe mát lạnh.
Chen giữa những khu vườn cây ăn trái xanh mát ấy, là những công trình kiến trúc tôn giáo nổi bật. Nhà thờ Cù lao Giêng với nét kiến trúc Romane, được xây dựng bằng vật liệu mang từ nước Pháp qua từ cuối thế kỷ 19 mà vẫn còn tươi mới; Tu viện Chúa Quan phòng thâm u, trầm mặc, cổ kính… Những ngôi chùa mang đậm dấu ấn Phật giáo ở miền Tây Nam Bộ, hòa lẫn với tín ngưỡng dân gian như chùa Bà Vú (chùa Phước Minh), chùa Đạo Nằm (chùa Thành Hoa), chùa Đạo Chim (chùa Phước Thành)… Rồi đến Phủ thờ tộc Nguyễn, Phủ thờ tộc Dương… để nghe về những ngày những người có công khai canh lập ấp, những cuộc đấu tranh bảo vệ nhân dân và đất nước trước họa xâm lăng…
Đêm đến, tại ngôi nhà của anh Phước Cho giữa vườn xoài mênh mông trên Cù lao Giêng, các anh chị lớn tuổi thuộc Câu lạc bộ Đờn ca tài tử trong ấp như anh Hai Phô, anh Ba Lít, chị Đào… sau một hồi í ới réo gọi nhau, tập trung đông đủ. Lời ca tiếng đàn thay nhau cất lên, không chỉ là những câu ca từ thuở cha ông cất tiếng, mà cả những bài được viết lời mới, đậm chất miệt vườn, ca ngợi con người và vùng đất mới. Say trong men rượu ngút ngàn, sáng ra, anh Hai Phô lại trở về với hình dáng ngư ông nâu bóng, chắc nịch, chèo ghe băng qua những con rạch mà hai bên đầy ắp bông điên điển vàng ươm, đưa chúng tôi ra sông Tiền gỡ lưới. Những ngón tay đêm qua điêu luyện lướt trên phím đàn, sáng nay thoăn thoắt thu lưới và gỡ những con cá tươi đang giãy đành đạch, quẳng xuống khoang thuyền. Tôi nhìn anh gỡ lưới, mà mờ mịt giữa dáng hình người nghệ sĩ tài tử miệt vườn với một ngư dân chất phác, lăn lộn chuyện áo cơm…
Chở nặng phù sa đắp bồi vùng – văn – nghệ
Vậy rồi mấy năm sau, tôi lại có cơ duyên về vùng đất An Giang trong vai trò mới. Đó là ký kết hợp tác giữa Liên hiệp các Hội Văn học-Nghệ thuật tỉnh An Giang và Nhà xuất bản Đà Nẵng trong xuất bản các ấn phẩm văn học – nghệ thuật của tỉnh, giai đoạn 2021-2025. Vẫn là vùng đất cũ, nhưng gặp cả người mới và người cũ để ân tình sâu đậm thêm, để hiểu thêm về vùng – văn – nghệ nổi tiếng của Đồng bằng sông Cửu Long.
Từ những cuộc chuyện trò với các anh: Chủ tịch Bùi Quang Vinh, Phó Chủ tịch Trần Sang, Chánh Văn phòng Võ Quốc Tuấn… của Liên hiệp các Hội Văn học – Nghệ thuật tỉnh, tôi hiểu thêm về vùng đất đầu nguồn sông nước trù phú ấy cũng là mảnh đất màu mỡ của văn nghệ phát triển. Và ngạc nhiên vô cùng khi biết, hiếm địa phương nào trong cả nước có đến 11 Hội Văn học – Nghệ thuật ở tất cả các huyện, thị, thành như tỉnh An Giang, hoạt động đều đặn và mạnh mẽ; là tỉnh hiện có số lượng hội viên Trung ương nhiều nhất khu vực Đồng bằng sông Cửu Long với gần 200 hội viên các chuyên ngành; hơn 500 hội viên trực thuộc tỉnh.
Chủ tịch Liên hiệp Hội Bùi Quang Vinh cho hay: Để có được kết quả đó, các cấp ủy Đảng, chính quyền từ tỉnh đến cơ sở luôn quan tâm, chăm lo đến đời sống văn hóa – văn nghệ. Cùng với đó, Liên hiệp Hội luôn tìm tòi, phát hiện, tạo điều kiện cho những tác giả trẻ phát triển tài năng và bồi dưỡng để kết nạp vào Liên hiệp Hội. Từng lớp kế thừa nối tiếp nhau, từng thế hệ sáng tác chung tay nhau góp phần đưa phong trào văn học – nghệ thuật tỉnh nhà không ngừng phát triển, tạo nên nhiều sản phẩm tinh thần phục vụ cho nhân dân trong tỉnh và công chúng yêu nghệ thuật trên cả nước… Lực lượng sáng tác thường xuyên hiện nay khá đông đảo, tiếp cận nhanh với cái hay cái mới, đam mê nghề nghiệp, đang khẳng định mình…
Nghe lời anh Vinh tâm sự, lại thêm những buổi gặp gỡ, trò chuyện cùng các nhà văn trẻ như Võ Diệu Thanh, Nguyễn Đức Phú Thọ, Lê Quang Trạng, họa sĩ trẻ Trần Kim Ngân…, tôi mường tượng về một vùng sông nước đầu nguồn, con nước sau tiếp con nước trước, cần mẫn qua bao mùa, chở nặng phù sa bồi đắp nên vùng đất văn nghệ nổi tiếng này.
Anh Trần Sang cho hay, hơn trăm năm qua, cùng với nét văn hóa dân gian độc đáo của những dân tộc anh em Kinh, Khmer, Hoa, Chăm…, An Giang để lại dấu ấn khó phai trong đời sống văn nghệ nước nhà với những tên tuổi đã làm nên dáng đứng như dãy Thất Sơn giữa đồng bằng chữ nghĩa, sắc màu và âm điệu. Đó là từ thế hệ các nhà văn xuất hiện trên đất An Giang và có tác phẩm để lại cho đời sau như nhà văn Hồ Biểu Chánh, Nguyễn Chánh Sắt, học giả Nguyễn Hiến Lê… đến các nhà văn Nguyễn Quang Sáng, Anh Đức, Lê Văn Thảo, nhà thơ Viễn Phương, nhạc sĩ Hoàng Hiệp, Phan Nhân, họa sĩ Nguyễn Thiêm, soạn giả cải lương Hoa Phượng (Lương Kế Nghiệp), soạn giả Hà Nam Quang (Hà Thị Mỹ Dung)… Và hôm nay, trên vùng đất ấy hình thành lớp nhà văn ghi dấu ấn trong lòng bạn đọc như: Ngô Khắc Tài, Trịnh Bửu Hoài, Phạm Nguyên Thạch, Mai Bửu Minh, Lê Thanh My, Trần Tùng Chinh, Võ Diệu Thanh, Nguyễn Đức Phú Thọ, Lê Quang Trạng, Hoàng Thị Trúc Ly, Lâm Long Hồ…
Để có những tên tuổi đó, không chỉ là từ thiên bẩm và sự học hỏi, sức sáng tạo của mỗi cá nhân, mà tôi nghĩ đến một nền tảng thật vững chắc từ đời sống văn nghệ đã ăn sâu vào tận hồn cốt, vào máu của mỗi người dân vùng đất này từ thuở khai canh lập ấp, từ những nỗi cô đơn của cõi người giữa thiên nhiên rộng lớn hoang vu và đầy huyền bí, từ khát vọng kết nối những tâm hồn lãng mạn, bay bổng mà kiêu hùng để đi qua ngày rộng tháng dài trong cuộc chinh phục thiên nhiên, ngăn bước ngoại bang… Đời sống văn nghệ dân gian ấy chính là mảnh đất phù sa nuôi dưỡng tâm hồn, làm nẩy mầm và thôi thúc những con người nghệ sĩ bừng lên trong sáng tạo nghệ thuật cùng những tác phẩm để đời; hay chính những con người và tác phẩm xuất chúng ấy truyền lửa và giữ ấm đam mê nghệ thuật trong đời sống văn nghệ dân gian ở xứ này? Khó mà lý giải nổi suy tư ấy, nhưng có một thực tế rằng, ở vùng đầu nguồn sông nước An Giang này, có một dòng văn nghệ chảy suốt chiều dài lịch sử văn hóa của dân tộc, định hình nên một vóc dáng, để mỗi người nghệ sĩ tự hào và tự nhủ rằng mình phải cống hiến nhiều hơn cho mảnh đất mình được sinh ra và lớn lên này…
Nguyễn Thành